تشریفات نوروز در دوران هخامنشی

در برخی از متن‌های کهن ایران ازجمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده است. پدید آوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست و پادشاه ایران شد. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد. و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند. آیین و آداب نوروز در زمان هخامنشیان و نحوه برگزاری عید نوروز در تخت جمشید؛ کوروش دوم بنیان گذار هخامنشیان، نوروز را در سال ۵۳۸ قبل از میلاد، جشن ملی اعلام کرد. در این مقاله از سایت سلامتی و زیبایی به بررسی تشریفات نوروز در زمان هخامنشیان و آداب و رسوم نوروز میپردازیم

هدایا

شواهد نشان می‌دهد داریوش اول هخامنشی، به مناسبت نوروز در سال ۴۱۶ قبل از میلاد سکه‌ای از جنس طلا ضرب نمود که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده است.

در مراسم نوروز مردم جشن میگرفتند و پای کوبی میکردند و بر اساس رسومات به یکدیگر هدایایی از قبیل سکه و زر میدادند.

نگاره مراسم پیشکش هدایا به پادشاه ایران در تخت جمشیدبود. برخی از پژوهشگران، این مراسم را به نوروز مربوط می‌دانند.

زمان بنیان

زمان آغاز سال نو در دوره هخامنشی از ۲۱ اسفند ماه تا ۹ اردیبهشت در نوسان بوده. ولی به طور کلی یک محدوده زمانی از یکم فروردین تا سوم اردیبهشت را در بر می‌گرفته است.

بر اساس مدارک می‌بینیم که در سرتاسر دوران هخامنشی سالی که شروع سال نو در ۲۱ مارس ثبت شده سال سوم پادشاهی کمبوجیه است.

آمار نشان می‌دهند که بیشترین روزی که در آن سال آغاز گشته روز ۲۹ فروردین ماه بوده و پس از آن بیشترین آمار برای روز آغاز سال نو، روز‌های نهم، یازدهم و نوزدهم فروردین ماه کنونی بوده است.

عید نوروز در دوران هخامنشیان

مدارک به جا مانده از دوره هخامنشی یک محدوده زمانی متغیر را برای آغاز سال نو نشان می‌دهند. اما در این شکی نیست که سال نو در دوره هخامنشی با بهار آغاز می‌شده است.

این گردش زمانی بر اساس محاسبه‌های مشترکی بوده که بیشتر در بابل و توسط کاهنان بابلی و مغان ایرانی ساکن بابل انجام می‌گرفته است.

گزارش‌های بسیاری گویای حضور مغان ایرانی در بابل است. آنچنانکه می‌دانیم کار‌های رصدی نجومی، تقویم و گاهشماری همواره در دست روحانیون بوده است.

کوروش دوم

کوروش دوم بنیان‌گذار هخامنشیان، نوروز را در سال ۵۳۸ قبل از میلاد، جشن ملی اعلام کرد. وی در این روز برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا می‌نمود. این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار می‌شده است.

آیین و رسوم در زمان هخامنشیان

مردم در دوران هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بوده‌اند و هخامنشیان نوروز را با شکوه و بزرگی جشن می‌گرفته‌اند.

تقویم هجری شمسی

در تقویم هخامنشی بر اساس محاسبه بابلی ها، هر چند سال یكبار یك ماه كبیسه را به ماه ششم یا ماه دوازدهم اضافه می كرده اند. كه در این میان آغاز روز اول ماه سیزدهم یا همان ماه كبیسه دوم نشان می دهد. كه آغاز این ماه در روز یكم فروردین و چند روز پیرامون آن نگاه داشته می شده است. در دوره هخامنشی ۹ بار ماه سیزدهم در سال های كبیسه با روز یكم فروردین آغاز شده است.

آنچه درباره قداست ماه فروردین فراهم آمده در چهار بخش تنظیم شده است:

• بخش نخست مربوط به جشن هایی است که از دیرگاهان در فروردین ماه وجود داشته، و سبب شده است که این ماه مقدس و محترم باشد.
• بخش دوم نیز به آیین های قربانی فروردین ماه اختصاص یافته است. وجود این قربانی ها در فروردین ماه موجب دیگری برای قداست این ماه بوده است.
• بخش سوم پیرامون سبب و پیشینه پیدایی جشن نوروز و انقلاب جمشید و برپایی آیین داد جمشیدی می باشد.
• بخش چهارم اختصاص به سنت ها و آیین های نوروزی دارد که در طول تاریخ پس از جمشید رواج گرفته و در فرهنگ ایرانی هنوز هم باقی مانده اند.
• هم چنین بعضی دیگر ازین آیین های نوروزی امروز منحصرا در آثار زبان فارسی از آنها نام برده شده، و خود آن مراسم فراموش شده اند.

تخت جمشید، محل برگزاری مراسم تشریفاتی هخامنشی

دومین مقوله تشریفاتی در ایران دوران هخامنشی، محل برگزاری جشن های نوروز است. در زمان داریوش یکم ، مراسم نوروز در تخت جمشید برگزار می‌ شد.

داریوش بزرگ در حدود ۵۱۸ ق.م. صخره بزرگی را در حدود شمال غرب کوه مهر برگزید تا کوشک شاهانه‌ای بر روی آن بنا نهد. وی و پسرش خشیارشا، و پسرزاده‌اش اردشیر یکم، بناهای با شکوه تخت‌جمشید را بر آن‌جا بنا کردند.

آئین های نوروز باستانی ایران

آداب و رسوم نوروز باستانی ایران همه سرچشمه‌ای کهن دارند. و این آداب از نظر گاه دانش مردم‌شناسی بسیار جالب توجه برای مطالعه هستند. ایرانیان عقیده داشتند که سرنوشت انسان و جهان در سالی که در پیش است، در عید نوروز تعیین می‌شود.

گفته می‌شد که در این روز زرتشت با خدا گفتگویی پنهانی داشت. در این روز نیکبختی‌ها برای مردمان زمین، تقسیم می‌گردد و از این روست که ایرانیان نوروز را روز امید نامند.

– خوان نوروزی از آیین های نوروز باستانی

ایرانیان عقیده داشتند که در ایام نوروز ارواح درگذشتگان از جایگاه آسمانی خود به زمین و به خانه‌های خویش باز می‌گردند.

بازماندگان برای پذیرایی از آنها سفره‌ای رنگین می انداختند. انواع خوراک‌ها را در آن می‌نهادند تا ارواح درگذشتگان از پذیرایی و صفا و پاکیزگی بازماندگان، دل خوش شده و آنان را برکت عطا کنند. این رسم توجیه سفرهٔ نوروزی یا هفت سین شد. استاد پورداود هفت سین را همان خوانی که جهت درگذشتگان می‌گستردند، می‌داند.

 جشن و مراسم آب پاشی از  آئین های مشهور نوروز باستانی

از جمله مراسم بسیار مشهور و سنتی معتبری که در نوروز باستان انجام می‌شد، رسوم آبریزگان یا شست و شو و غسل و آب پاشیدن به یکدیگر بوده است. در جشن آبریزگان و به کار بردن آب، برای تطهیر و برای اطمینان یافتن از باران کافی بوده است.